کد مطلب:39298 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » اهل بيت

به نظر شما ريشه اصلي مخالفت سني با امامت علي(ع) بعد از پيامبر (ص) چيست؟ و اكنون عقيده و توجيه آنان در مورد اين مطلب چيست و چگونه آنرا توجيه مي نمايند؟

فلسفه پديداري فرقههاي مختلف: تمامي اديان در درون خود فرقهها و شاخهها و گرايشهاي گوناگون و بعضاً متفاوتي دارند، طرح تفصيلي اين موضوع در دو دين بزرگ يهودي و مسيحي در اينجا امكان نداشته و تنها به ذكر علل پديداري فرقههاي مختلف در اسلام اشاره ميشود بل از آن تذكر دو نكته ضروري است اوّلاً اين علل گاهي در پيدايش يك جريان با يكديگر تداخل ميكنندو برخي اوقات هر علتي موجب پديد آمدن گروه خاصي گشته و در مواقعي علتي در مؤسس آن جريان نقش چشمگير داشته و علت ديگري در پيرو و پذيرنده آن مؤثر بوده است.ثانياً، دو مسأله شاخص و ريشهاي منشأ بسترسازي براي پديد آمدن فرق گوناگون در اسلام گشته است. يكي در نخستين زمان فوت رسول اكرم (ص) و مربوط به مسأله خلافت و امامت است و ديگري مرتبط با ماجراي حكميّت در جريان جنگ صفين،(1). اما علل:

1. ضعف فكري و فرهنگي: اصولاً محدوديت قواي ادراكي انسان و عدم توانايي او براي حلّ قطعي همه مسائل اعتقادي، از جمله مهمترين علل اختلاف انسانهاست، در مواردي كه مسأله به روشني قابل حلّ نيست هر كس به حدس و گمان ميرسد كه ممكن است با حدس و گمان ديگرمتفاوت باشد. در اين صورت است كه اختلاف نظرها آشكار ميشود. حضرت رسول (ص) در مدت كوتاه رسالتش فرصت بيان همه مطالب را براي مردم نيافت از اين رو، لازم بود از سوي رسول خدا (ص) جانشيني همچون او كه معصوم باشد كار را به عنوان امامت مسلمين و تبيين معارف قرآن و سن نبوي ادامه دهند ولي چنين نشد. يكي از علل پيدايش غلات را در همين امر ميتوان جست،(2).

2. تعصبات قبليهاي: پس از وفات پيامبر (ص)، مردم به جاي اين كه در مراسم خاكسپاري شركت كنند، هر گروهي مدعي شد كه حق خلافت از آن اوست. بنابر شواهد تاريخي هيچ يك از انصار و مهاجران در تعيين جانشين پيامبر (ص) از قرآن و سنت رسول خدا (ص) يا از مصلحت امت سخن نگفت بلكه سخن در اين بود كه جانشيني پيامبر حق گروه انصار است يا مهاجر و چون در ميان انصار دو قبيله اوس و خزرج بود اين دو نيز به رقابت برخاستند و به دليل همين مخالفت مهاجران غالب شدند،(3).

3. مادي: از منابع تاريخي و روايي معلوم ميشود گروهي بوده و هستند كه مثلاً با جعل مطالب و اخبار غلوآميز و انتشار آن، توجه عدهاي را به خود جلب كرده و از مواهب و فضل و بخششهاي مادي آنان بهرهمند شوند مانند مغيرة بن سعيد كه در تمام عمر خود در تلاش بود تا م جديدي احداث كرده و گروهي متشكل پديد آورد تا به اهداف مادي و دنيايي خود برسد،(4). يا برخي براي آن كه ميخواستند در محيط اسلامي راهي براي مباح كردن گناهان و ترك واجبات و فراهم ساختن بساط عيش و عشرت توأم با توجيه شرعي پيدا كنند تا تودههاي ناآگاه مسلمان بهن ايمان آورده آنگاه به كمك همين تودههاي ناآگاه تشكيلاتي به وجود آورده و به اهداف خود كه همان بسط اباحهگري بوده دست يابند. برخي از مورخان ملل و نحل يكي از علل پيدايش فرقه غلات را همين امر دانستهاند،(5)

4. سياسي: سياستبازاني كه بيشتر به اهداف غلط خود ميانديشند براي نيل به مقصود خود از حربههاي گوناگوني استفاده ميكنند و يكي از اين حربههاي قوي و كارآمد ايجاد فرق و نحلههاي گوناگون مذهبي است. اينان با به وجود آوردن چنين فرقههايي يك سلسله مسائل واي دور از ذهن و عقل را وارد جريان مخالف خود ميكردند تا به آن آسيب وارد كرده و آن را در مقابل چشم ديگران ناميمون جلوه دهند. مانند برخي از اخبار در مورد ائمه (ع) كه به دور از حقيقت و واقعيت است،(6). يا پديداري فرقه كيسانيه كه پيروان مختار بن ابي عبيده ثقفيتلقي شدهاند براي تضعيف ديدگاه و حركت مختار از سوي مخالفانش پديدار شد،(7).

5. گسترش حوزه جغرافيايي اسلام با فتوحات مسلمانان، به تدريج پيروان اديان و عقايد ديگر وارد حوزه حكومت اسلامي شدند. گروهي از اين افراد كه مسلمان شده بودند به طرح مسائل و مشكلات خود براي مسلمانها پرداختند و آنها كه بر دين خود باقي مانده بودند در اين مسائل با مسلمانان مجادله ميكردند اين مسأله در اواخر حكومت بنياميه و اوائل حكومت عباسيان به دليل ترجمه فلسفه يونان شدت بيشتري گرفت و باعث پديداري برخي از فرقهها شد. بر اساس گزارش دكتر حسين عطوان، قدريه ديدگاههاي خود را از تأثيرپذيري يهوديان و مسيحيان مسلمان شدامي صورت ميدادند،(8).

6. منع حديث، يكي ديگر از عوامل پديداري فرقههاي گوناگون اسلام گشت، زيرا با جلوگيري از ضبط و تدوين حديث كه در واقع ترجمان اصلي و مفسّر حقيقي وحي به شمار ميرفت، اسرائيلياتي وارد آموزههاي ديني گشت و موجب پديداري هرج و مرج در اعتقادات اعمال، اخلاق و آداب تي جوهره و كنه دين وارد كرد و اين خود موجب پيدايش بدعتهاي يهودي و مسيحي در آموزههاي اسلام گرديد،(9) اين موضوع را به خوبي ميتوان در تفاسير قرآن رهيابي كرد،(10)اين موارد بخشي از علل پيدايش فرقهها در اسلام بود.تشيع و تسنن، از انشعابهاي فكري و عملي است كه در داخل اسلام پديدار شده است. از همينرو بايستي ريشههاي آن را در بطن اسلام جست و جو كرد، نه بيرون از آن. گفتني است كه مباني فكري تشيع، مبتني بر آيات قرآن و روايات است و بدون توجه به آنها، نميتوان راه به جبرد. البته نه اين كه راه ديگري وجود نداشته باشد ولي آنها به نقطه اطمينان بخشي ختم نميشود. از جمله اين مسائل و ريشهها، تحليل تاريخ صدر اسلام و علل منتهي شدن آن به حكومت معاويهها است. با اندك تأملي در تاريخ صدر اسلام، اين نكته به ذهن ميآيد كه چرا سيره و سنّت پيامبر اكرم (ص) در حكومت و معيشت- كه روش پيامبران بود- مبدّل به يك نوع اريستوكراسي (Aristocracy)عربي و اشرافيت بيحد و مرز شد. به عبارت ديگر، خاندان ابوسفيان- كه از سرسختترين دشمنان پيامبر خدا (ص) و اسلام بودند و تا آخرين سنگر (فتح مكه) نيز به دشمني خود ادامه دادند- چگونه سر از خلافت و حكومت درآوردند و فرزند او معاويه و ديگر وابستگان خاندان اموي، بر اريكه حكومت بر مسلمانان تكيه ردند.

وقتي ريشه اين حوادث را بررسي كنيم، ميبينيم كه معاويه از جانب عمر به حكومت شام منصوب گرديد و حتي در برابر انتقاداتي كه صحابه به نحوه حكومت او داشتند، مقاومت كرد و به آنها ترتيب اثر نداد. پس از عمر نيز عثمان- كه توسط شوراي شش نفره به خلافت رسيده بود- به تقويت معاويه همت گماشت و علاوه بر آن، پايههاي تسلط بنياميه را بر سرنوشت اسلام و مسلمانان پيريزي كردپس از عثمان مردم با رشد سياسي و متنبه شدن نسبت به گذشتهها با حضرت علي (ع) بيعت كردند ولي اين پايهها خود را نشان داد و عملاً حكومت حضرت علي (ع) را با مشكل روبه رو ساخت و در نهايت نيز با شهادت اميرالمؤمنين (ع)، آخرين سنگر مقاوم در برابر جريان انحراف رو به خاموشي نهاد.

بايد توجه داشت كه موضوع خلافت، تنها در ابعاد سياسي محصور نبود بلكه موجب تغييرات و ايجاد بدعتهاي گستردهاي در ديگر ابعاد از جمله در فقه و مسائل عملي بود. در برابر اين جريانهاي مختلف انحرافي، تنها حضرت علي (ع) و معدود ياران وفادار آن حضرت بودند كه به مقت پرداختند و از اساس اسلام حراست كردند.

شيعه از همان صدر اسلام، به كساني گفته ميشود كه از مكتب اهل بيت (ع) پيروي ميكردند و ميخواستند خود را از انحرافات پيش آمده، مصون بدارنداين گروه، استمرار اسلام محمدي را در امامت علوي ميدانستند. خلاصه آن كه بررسي تاريخ و تحليل دقيق آن، ميتواند حقانيت تشيع و مواضع آن را تا حدود زيادي روشن سازد.البته اهل سنّت فرقهها و گروهاي مختلفي هستند كه هر كدام داراي عقايد مخصوص به خود ميباشند لكن همه آنها بعد از پيامبر (ص) ابوبكر، عمر و عثمان را خلفاي پيامبر (ص) ميشمارند و حضرت علي (ع) را به عنوان خليفه چهارم قبول دارند. آنها امامان معصوم (ع) را به عنوجانشينان پيامبر (ص) قبول ندارند گرچه نسبت به آنان احترام ميكنند. پس فرق اساسي و مهم مذهب شيعه با اهل سنت در همين مسأله امامت است. اهل سنت حضرت علي (ع) را به عنوان خليفه چهارم قبول دارند، امّا ساير ائمه (ع) را به عنوان راوي حديث و افرادي شايسته احترام ميكنند و به عنوان امام آن طوري كه شيعه معتقدند قبول ندارند. كتابهاي مهم اهل سنت كه مورد احترام آنهاست، عباتند از: (1) صحيح بخاري، ( صحيح مسلم، (3) مسند احمد بن حنبل، (4) كتابالامم شافعي، (5) صحيح ترمذي، (6) سنن ابن ماجه. البته كتابهاي ديگري هم به وسيله بزرگان آنها نوشته شده است، امّا اين شش كتاب مورد احترام اكثر آنها ميباشد.































منابع و مآخذ:

(1) (نگا: في علم الكلام، احمد محمود صبحي، بيروت دار النهضة، چاپ اوّل، 1405 ق، ج 1، صص 32- 34)

(2) (نگا: بحارالانوار، محمدباقر مجلسي، بيروت مؤسسة الوفاء، چاپ دوّم، 1983 م، ج 25، ص 288، روايت 44)

(3) (نگا: جانشيني حضرت محمد (ص)، ويلفردمادولونگ، ترجمه احمد نمايي، جواد قاسمي و. مشهد، بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، چاپ اوّل، 1377 ش، صص 47- 65 و قيام حسين (ع)، دكتر سيد جعفر شهيدي، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، بهمن 1359، صص 26- 36)

(4) (نگا: ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغة، تحقيق: محمد ابوالفضل ابراهيم بيروت، دار احياء الكتب العربية، چاپ دوّم، 1385 ق، ج 8، ص 21 و شهرستاني ابوالفتح، الملل و النحل، بيروت، دار المعرفة للطباعة و النشر، چاپ دوّم، بيتا، ص 83) (5) (نگا: الاشعري، سعد بن عبدالله ابن خلف، المقالات و الفرق، تصحيح محمدجواد مشكور، تهران، مركز انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ دوّم، 1360 ش، صص 51- 52)

(6) (نگا: الذهبي، ابي عبدالله محمد بن احمد بن عثمان، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، تحقيق علي محمد البجاوي، دار احياء الكتب العربية، چاپ اوّل، 1382 ق، ج 2، ص 45)

(7) (نگا: صفري فروشاني، نعمتالله، غاليان، مشهد، بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، چاپ اوّل، 1378 ش، صص 83- 89) (8) (نگا: فرقههاي اسلامي در سرزمين شام در عصر اموي، دكتر حسين عطوان، ترجمه حميدرضا شيخي، مشهد، بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، چاپ اوّل، 1371 ش، صص 31- 33 و نيز نگا: تاريخ الجدل، محمد ابو زهرة، قاهره، دار الفكر العربي، صص 76- 81 و نيز الميزان، عمه سيد محمدحسين طباطبايي (ره)، موسسة الاعلمي للمطبوعات، ج 5، ص 276)

(9) (نگا: معالم المدرستين، علامه سيد مرتضي عسگري، قم، لكبة اصول الدين و المجمع العلمي الاسلامي، چاپ ششم، 1416 ق (1996 م)، ج 2، ص 57)

(10) (در اين باب نگا: پژوهشي در باب اسرائليات در تفاسير قرآن، دكتر محمدتقي دياري، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردي، چاپ اوّل، 1379 ش، مجموع كتاب)